Każdemu należy się sprawiedliwość. Prawo do apelowania wiąże się, jak akcentują teolodzy i kanoniści, ściśle z naturalnym prawem każdego człowieka do obrony przed niesprawiedliwością. Podobne poglądy były wyrażane w prawie rzymskim, również bliskim Kościołowi w jego dziejach (Ecclesia vivit lege Romana).
Opierając się na tej ogólnej zasadzie, Kościół trzyma się reguły, że strony (powód, pozwany) postępowania mają prawo do apelowania od wyroku do sędziego wyższego (wyższej instancji). Jednakże apelacja (appellatio) od wyroku sądu kościelnego nie jest dopuszczalna z mocy prawa w kilku przypadkach wyraźnie określonych w Kodeksie. Nie można ich interpretować ani zawężająco, ani rozszerzająco (exceptiones non sunt extendendae).
Zasadnicze unormowania
Nie jest dopuszczalna ze względu na istotę ustroju hierarchicznego Kościoła Katolickiego apelacja od wyroków Ojca Świętego i Sygnatury Apostolskiej. Prawo nie dozwala ponadto na apelowanie od wyroku, za sprawą którego rozpatrzona sprawa cieszy się powagą rzeczy osądzonej (res iudicata pro veritate accipitur). Nie można apelować od dekretu sędziowskiego bądź też wyroku pośredniego, które nie mają cech wyroku ostatecznego (definitywnego), jeżeli taka apelacja nie jest połączona z apelacją od wyroku definitywnego. Dekrety lub wyroki pośrednie prawo zalicza do definitywnych, jeśli uniemożliwiają czy to wszczęcie postępowania w danej sprawie czy to jego kontynuację (zob. kanon 1618).
Nie jest dozwolone apelowanie od wyroku dotkniętego wadą nieważności (nullitas), bowiem do zaczepienia takich orzeczeń, zarówno gdy chodzi o nieważność usuwalną, jak i nieusuwalną, służy odrębny środek prawny – quaerela nullitatis contra sententiam. Skargę tę można wnieść wraz z apelacją, w terminie zakreślonym dla apelacji właśnie (kanon 1625).
Dodatkowe wyjątki
Kanon 1629 wprowadza ponadto dodatkowy zakaz apelowania – wnoszenie tego środka zaskarżenia jest niedopuszczalne w sprawach, o których prawo stanowi, że winny być rozstrzygnięte niezwłocznie (jak najszybciej – expeditissime). Poszczególne typy spraw, co do których Kościół przewiduje obowiązek wyrokowania w owym „pilnym trybie”, są zdefiniowane w różnych kanonach, rozproszonych w Kodeksie. Wspólną ich cechą jest charakter incydentalny, zatem służą one unikaniu odwlekania wymiaru sprawiedliwości.
Trzeba dodać, że jedynie wyroki papieskie i Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej cechują się wyraźną lub dorozumianą klauzulą „z wyłączeniem apelacji” (appellatione remota). Wobec tego, orzeczenia definitywne lub pośrednie innych sądów rzymskich (np. komisji papieskich) oraz sędziów delegowanych przez Stolicę Apostolską (Biskupa Rzymu) co do zasady mogą być przedmiotem apelacji. Jednakże papież może udzielać delegacji sędziowskich z uprawnieniem do wydawania wyroków z klauzulą wyłączającą apelowanie.
